انواع بهره‌برداری‌های رایج از یک خط تولید کمپوت میوه در ایران عبارتند از:
- خط تولید کمپوت آلوئه‌ورا
- خط تولید کمپوت آناناس
- خط تولید کمپوت گیلاس
- خط تولید کمپوت سیب
- خط تولید کمپوت هلو
- خط تولید کمپوت گلابی
- خط تولید کمپوت زردآلو
مراحل کلی
خط تولید کمپوت میوه صنعتی:
1- انتخاب اولیه میوه ها: انتخاب میوه مناسب یکی از مهمترین نکات در همه انواع خط تولید کمپوت میوه است. اگر میوه‌های ورودی به کارخانه کمپوت‌سازی مناسب نباشند، هزینه ایجاد شده در مراحلی چون سورتینگ یا همان قسمت درجه بندی میوه ها، بالاتر می‌رود. میوه‌هایی که برای کمپوت‌سازی انتخاب می‌شوند باید به میزان مناسبی رسیده باشند. منظور از میزان مناسب رسیده بودن، این است که میوه ضمن داشتن بافت سفت خود دارای میزانی از قند باشد که طعم شیرینی در آن کاملا احساس شود. میوه‌های نارس یا میوه‌هایی که در اثر رسیدگی زیاد، له شده باشند برای کمپوت‌سازی مناسب نیستند.
2- آمادهسازی: عملیات آمادهسازی شامل فرآیندهایی است که میوه را برای تولید آماده می‌کنند. مهمترین عمیات آمادهسازی در یک کارخانه کمپوت‌سازی عبارتند از:
- 1-شستشو:
شسشوی مقدماتی: میوه‌هایی که برای تولید کمپوت در مرحله اول انتخاب شده‌اند، در اولین مرحله پس از ورود به کارخانه کمپوت‌سازی باید یک مرحله شستشوی مقدماتی را چه به صورت دستی در وان شستشو توسط پرسنل تولید و چه خودکار در کانال شستشو و توسط نواری به نام نوار شستشو طی کنند تا زائدات سبکی مثل خاک، برگ و ساقه از آنها جدا شود.
کانال شستشو یک کانال شیب‌دار است که جریان هوای فشرده در آن وارد می‌شود و با چرخش جریان آب، میوه‌ها را به حرکت درآورده و شستشو می‌دهد.
- 2-سورتینگ و شستشوی نهایی: پس از شستشوی مقدماتی، میوه‌ها به سمت دستگاه سورتینگ سرازیر می‌شوند تا عملیات جداسازی و درجه بندی کیفی میوه ها انجام شود. میوه‌های نامناسب مثل میوه‌های له شده یا کرم‌زده توسط دستگاه سورتینگ از چرخه تولید خارج می‌شوند. میوه‌هایی که در دستگاه سورتینگ باقی می‌مانند، توسط نازل‌های ماشین سورتینگ تحت فشار آب زیاد، کاملا شسته و به سمت بخش‌های بعدی هدایت می‌شوند. به علت فشار آب زیاد در دستگاه سورتینگ، این دستگاه در همه انواع خط تولید کمپوت میوه به کار نمی‌رود. از جمله خطوط تولید کمپوت میوه که در آنها از دستگاه سورتینگ استفاده می شود؛ می توان به موارد زیر اشاره کرد:
خط تولید کمپوت سیب
خط تولید کمپوت گلابی
خط تولید کمپوت هلو
خط تولید کمپوت زردآلو
- 3-دم‌گیری: بخش چوبی یا دم در میوه‌هایی مثل سیب و گلابی باید از آنها جدا گردد تا وارد کمپوت نشود. جدا کردن دم از میوه توسط دستگاه دم‌گیر انجام می‌شود.
دستگاه دم‌گیر در بعضی از انواع خط تولید کمپوت میوه به کار می‌رود. خطوط تولیدی که دستگاه دم‌گیر در آنها استفاده می‌شود، عبارتند از:
- خط تولید کمپوت آلوئه‌ورا
- خط تولید کمپوت گیلاس
- خط تولید کمپوت سیب
- خط تولید کمپوت گلابی
دستگاه دم‌گیر دارای شیارهای زیادی در قسمت فوقانی است که وقتی دُم میوه در اثر چرخش با آنها تماس پیدا می‌کند، از میوه جدا می‌شود. دستگاه دم‌گیر که در خط تولید کمپوت آناناس استفاده می‌شود، نوع خاصی است که با دیگر انواع متفاوت می‌باشد و گُل‌گیر نامیده می‌شود.
- 4-پوست‌گیری: در یک کارخانه کمپوت‌سازی، برای جدا کردن پوست میوه از دستگاهی به نام پوستگیر استفاده می‌شود. دستگاه پوستگیر، بیشترین استفاده را در دو خط تولید کمپوت سیب و خط تولید کمپوت گلابی دارد. در خط تولید کمپوت آناناس نوع خاصی از دستگاه پوستگیر استفاده می‌شوند که با دستگاه‌های پوستگیر عادی متفاوت می‌باشد.
دستگاه پوستگیر از جنس استیل و دارای غلطک‌هایی است که با سرعت بالا و با حرکات سایشی پوست میوه را طی چندین مرحله از گوشت آن جدا می‌کند.
- 5-قاچ‌کردن: میوه‌هایی مثل سیب، گلابی که دارای هسته های ریز هستند، باید برای کمپوت شدن قاچ شوند تا هم قسمت‌های میانی آنها خارج شود و هم با چند قطعه شدن، مصرف کردن آنها راحت‌تر شود. عملیات قاچ کردن می‌تواند به صورت دستی توسط پرسنل تولید و یا به شکل اتوماتیک توسط دستگاه قاچ کن (اسلایسر) انجام شود. دستگاه قاچ کن در بیشتر انواع خط تولید کمپوت میوه مورد استفاده قرار می‌گیرد. خطوط تولیدی که از این دستگاه استفاده می‌کنند، عبارتند از:
- خط تولید کمپوت سیب
- خط تولید کمپوت گلابی
- خط تولید کمپوت آناناس
- خط تولید کمپوت هلو
- خط تولید کمپوت آلوئه‌ورا
- خط توید کمپوت زردآلود
3-تولید: مهمترین عملیاتی که در این بخش انجام می‌شود، عبارتند از:
- 1-آمادهسازی شربت: بیشتر میوه‌ها برای کمپوت شدن به شربت یا محلول نیاز دارند. برای ساخت شربت در همه انواع خط تولید کمپوت میوه از دستگاهی به نام فرمولاسیون استفاده می‌شود. این دستگاه معمولا مجهز به دو مخزن در قسمت پایین و بالا می باشد. مخزن پایینی که دارای یک ژاکت محتوی بخار آب است ، در اثر تماس غیر مستقیم با محلول، عملیات شربت‌سازی را انجام می‌دهد، و مخزن فوقانی که یک همزن برای دوفاز نشدن محلول و یک گرمکن برای گرم نگه داشتن آن دارد، شربت یکنواخت و داغ را به دستگاه پرکن شربت منتقل می‌کند.
- 2-پر کردن قوطی: پس از آمادهسازی شربت، دومین مرحله از تولید کمپوت میوه در یک کارخانه کمپوت‌سازی، پر کردن قوطی‌ها از محصول یا همان میوه می‌باشد. تنها در خط تولید کمپوت گیلاس، میوه به شکل کامل درون قوطی‌ها ریخته می‌شود. در سایر انواع خط تولید کمپوت میوه مثل خط تولید کمپوت سیب و خط تولید کمپوت هلو، میوه‌ها به شکل قاچ‌شده درون قوطی‌ها ریخته می‌شوند. فرآیند پر کردن قوطی‌ها در تمام انواع خط تولید کمپوت میوه توسط دستگاه پرکن انجام می‌شود. دستگاه پرکنی که در بیشتر خطوط تولید کمپوت سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، پرکن روتاری (چرخنده) است. میوه‌ها به صورت فله‌ای در سینی‌های بالای دستگاه پرکن قرار می‌گیرند و توسط نازل‌های دستگاه (معمولا ۱۸ نازل) به درون قوطی‌ها ریخته می‌شوند.
- 3-شربت‌ریزی: قوطی‌های پر شده از میوه باید به مرحله شربت‌ریزی منتقل شوند تا عملیات ریختن شربت، میوه روی آنها انجام شود. شربت‌ریزی روی میوه‌ها با دو هدف عمده زیر انجام می‌شود:
- شربت‌ریزی باعث تازه مانده میوه‌ها می‌شود.
- وجود شربت در کمپوت، مورد پسند بیشتر مصرف‌کنندگان است.
در همه انواع خط تولید کمپوت میوه برای ریختن شربت روی قوطی‌های کنسرو از دستگاه محلول‌ریز استفاده می‌شود. دستگاه محلول‌ریز دارای مخزن ذخیره شربت میوه است که یک همزن برای جلوگیری از دوفاز شدن مواد در شربت دارد. قوطی‌های پرشده از میوه توسط نوار نقاله به دستگاه شربت ریز منتقل می‌شوند. زمانی که تعداد قوطی‌ها به حد نصاب رسید (معمولا ۶ عدد) توسط نازل‌های دستگاه محلول‌ریز، شربت میوه به درون آنها ریخته می‌شود.
- 4-هواگیری: هواگیری یکی از مهمترین مراحل تولید در محصولات کنسروی است، چرا که وجود هوا درون قوطی می‌تواند منجربه فساد مواد‌غذایی درون آن شود. عملیات هواگیری در خط تولید کمپوت میوه از اهمیت دوچندانی برخوردار است، چرا که علاوه بر خروج هوا و جلوگیری از فساد میوه‌ها، باعث پخت اولیه آنها نیز می‌شود.
هواگیری در همه خطوط تولید کنسروسازی توسط دستگاهی به نام (اگزاست) انجام می‌شود. قوطی‌های پر شده از میوه و شربت زمانی که به دستگاه اگزاست وارد می‌شوند، توسط نوار نقاله موجود در آن (که معمولا شامل ۲ یا ۳ ریل است) از زیر نازل‌های بخار آب دستگاه، عبور داده می‌شوند تا ضمن هواگیری، عملیات پخت اولیه روی میوه‌ها نیز انجام پذیرد.
- 5-دربندی: قوطی‌هایی که حاوی میوه و شربت هستند پس از عملیات هواگیری وارد مرحله دربندی می‌شوند. دربندی به معنای دوختن درب قوطی به بدنه آن است به طوریکه قوطی کاملا پلمپ شود. عملیات دربندی در همه خطوط تولید کنسروی‌جات وجود دارد و به وسیله دستگاه دربندی انجام می‌شود. دستگاه دربندی در انواع تک هد دستی، تک هد نیمه‌اتومات، سه هد اتومات و چهارهد اتومات موجود است. دستگاه دربندی که در بیشتر انواع خط تولید کمپوت میوه مورد استفاده قرار می‌گیرد، دستگاه دربندی چهار هد اتوماتیک است
- 6-استریلیزاسیون: قوطی‌های کمپوت میوه پس از دربندی باید وارد مرحله استریلیزاسیون شوند تا میوه‌ها از هر گونه میکروارگانسیم احتمالی عاری شوند. عملیات استریلیزاسیون در همه انواع خط تولید کمپوت میوه، توسط تونل پاستور یا اتوکلا انجام می‌شود.
تونل پاستور دارای یک نوار نقاله ۱۴ متری است که عملیات استریل‌سازی درون آن ابتدا با عبور دادن قوطی‌ها از تونل بخار آب گرم (دمای ۸۰ تا ۹۰ درجه) و سپس با وارد کردن شوک حرارتی توسط دوش آب سرد (دمای ۳۵ درجه)، به صورت خودکار انجام می‌شود.
اگر به جای تونل پاستور از دستگاه اتوکلاو برای استریلیزاسیون استفاده شود، باید قوطی‌های کمپوت میوه که داخل سبدهای مخصوص قرار گرفته‌اند به مدت ۱۲ الی ۲۰ دقیقه درون اتوکلاو به صورت درباز قرار گیرند تا به دمای ۸۰ تا ۹۰ درجه برسند و سپس بیرون آورده شده و درون اتوکلاو بعدی قرار داده شوند تا به دمای ۳۰ الی ۴۰ برسند.
عملیات استریلیزاسیون به هر کدام از دو روش تونل پاستور یا اتوکلا ، علاوه بر استریل کردن کامل قوطی‌های کمپوت، فرآیند پخت آنها را نیز تکمیل و نهایی می‌کند.
4-بسته‌بندی: آخرین مرحله از تولید کمپوت در کارخانجات کمپوت‌سازی است. بسته بندی شامل مراحل زیر است:
- چاپ اطلاعات تولید: چاپ کردن اطلاعات تولید مانند تاریخ تولید، تاریخ انقضا و کد محصول با دو هدف زیر انجام می‌شود:
- چاپ اطلاعات تولید باعث برآورده شدن الزامات استاندارد محصول می‌شود.
- مصرف‌کنندگان به محصولی که اطلاعات تولید روی آن چاپ شده است، اعتماد بیشتری می‌کنند.
اطلاعات تولید در همه کارخانه‌جات کنسروسازی از جمله خط تولید کمپوت میوه توسط دستگاهی به نام جت‌پرینتر بر روی درب قوطی چاپ می‌شود. دستگاه جت پرینتر دستگاهی است که قادر است انواع متون فارسی و انگلیسی و همچنین اشکالی مثل لوگوی شرکت را با ظرفیتی در حدود دو تا سه هزار قوطی در ساعت، چاپ نماید.
- بسته‌بندی نهایی: بسته بندی نهایی کمپوت‌ها به منظور سهولت در حمل آنها تا محل عرضه انجام می‌شود. برای انجام بسته‌بندی نهایی از دستگاه شیرینک پک استفاده می‌شود. دستگاه شیرینک پک قادر است تعداد دلخواهی از قوطی‌های کمپوت‌های میوه را درون یک پوشش نایلونی قرار دهد تا به شکل یک بسته (پکیج) قابل عرضه به بازار شوند.
خط تولید دستی کمپوت میوه:
عملیاتی که در خط تولید کمپوت میوه می‌توانند به کمک نیروی انسانی انجام شوند عبارتند از:
- 1-شستشو
- 2-سورتینگ
- 3-دم‌گیری
- 4-پوست‌گیری
- 5-قاچ کردن
- 6-فرمولاسیون شربت
- 7-پر کردن قوطی
سه عامل مهم تاثیرگذار در قیمت خط تولید کمپوت میوه عبارتند از:
- نوع بهره‌برداری از خط تولید
- میزان وابستگی به نیروی انسانی
- نو و یا اورهال بودن ماشین‌آلات
منظور از نوع بهره‌برداری این است که خط تولید مورد نظر در چه زمینه‌های می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار گیرد. به عنوان مثال، خط تولید کمپوت سیب و خط تولید کمپوت گلابی تا حدود زیادی به یکدیگر شباهت دارند. مسلما برای راه‌اندازی یک خط تولید کمپوت میوه که در چند زمینه مورد بهره‌برداری قرار گیرد نیاز به صرف هزینه‌های بالاتری است. مثلا خط تولیدی که همزمان کمپوت‌های سیب و آناناس را تولید می‌کند، نسبت به خط تولیدی که صرفا کمپوت سیب تولید می‌کند، گران‌تر خواهد بود. وابستگی به انسان به معنای این است که خط تولید تا چه حد از نیروی انسانی استفاده می‌کند. بسیاری از فرآیندها در خط تولید کمپوت میوه می‌توانند توسط نیروی انسانی انجام شوند. استفاده از نیروی انسانی به جای ماشین‌آلات، تا حدود زیادی هزینه‌های ثابت سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.
در تمام موارد فوق اگر به جای نیروی انسانی از ماشین‌آلات استفاده شود، امکان تولید با ظرفیت‌های بالاتر فراهم خواهد شد.
کلید واژگان مرتبط
خط تولید کمپوت سیب
خط تولید کمپوت میوه
قیمت خط تولید کمپوت
تولید کمپوت میوه
تولید کمپوت در ایران
تولید کمپوت آناناس در ایران
